آموزش و ارتقاء آگاهی افراد، نسبت به مقوله بهداشت و ارتباط آن با سلامت جامعه یک ضرورت است

دکتر سیده بلین توکلی ثانی، عضو هیأت علمی (دانشیار ) و استاد گروه مدیریت سلامت، ایمنی و محیط زیست دانشکده بهداشت مشهد یکی از شخصیت های تلاشگر در عرصه های آموزشی و پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد است که پس از اخذ مدرک دکترا از دانشگاه یوام مالزی، در سال 1396 به دعوت بنیاد علمی نخبگان به ایران بازگشته و در دانشکده بهداشت مشهد در رشته تخصصی مهندسی محیط زیست با گرایش آلودگی‌ها فعالیت حرفه ای خود را آغاز نموده و در حال حاضر در گروه مدیریت سلامت، ایمنی و محیط زیست خدمات؛ هم در حوزه آموزش و هم در بحث پژوهش مشغول خدمت می باشد. با توجه به اهمیت مقوله‌ی بهداشت و جایگاه آن در ارتقای سلامت جامعه، پایگاه خبری وب دا گفتگویی با این استاد باسابقه دانشکده بهداشت داشته که شرح آن را در ادامه می خوانید.

 ضمن سپاس از حضور شما استاد گرامی در این گفتگو، بفرمایید که اهمیت بهداشت عمومی و فردی در تأمین سلامت جامعه تا چه حد است؟

یکی از موضوعات مهم، پیرامون موضوع بهداشت که بر کسی هم پوشیده نیست، این است که اکنون عموم جامعه به سطحی از آگاهی رسیده و می دانند مسائل بهداشتی تا چه حد می‌تواند در داشتن یک زندگی با کیفیت و سالم نقش داشته باشد. همه ما می‌دانیم که سلامتی یک بخش مهم از زندگی یک فرد است و اگر تمامی استانداردهای یک زندگی مرفه و خوب را داشته باشیم اما انسان سالمی از بعد جسمی و روانی نباشیم عملاً زندگی ما خوشایند و لذت بخش نخواهد بود.

در واقع بحث بهداشت، زمانی اهمیت می‌یابد که زیربنای سلامت قرار گیرد و اگر می‌خواهیم انسان سالمی باشیم باید ابتدا به مسائل بهداشتی توجه داشته باشیم. انسانی که چه از دید عمومی و چه فردی به بهداشت توجه دارد، واضح است که عملاً کمتر به بیماری‌های مختلف دچار می‌شود و کیفیت زندگی او بهتر خواهد بود و حتی روابط اجتماعی بهتری خواهد داشت. بنابراین رعایت اصول بهداشتی برای افراد یک جامعه صرف نظر از یک الزام بودن، مکملی است برای اینکه فرد بتواند انسان سالم‌تر و آسوده باشد. سازمان جهانی بهداشت هم تأسیس شده با این هدف که شاخص‌های بهداشتی را افزایش دهد تا انسان‌ها به استانداردهای رفاه جسمی، روانی و اجتماعی برسد.

اما اینکه کشور ما و مسئولین تا چه حد در زمینه بهداشت فعال بودند، باید گفت که کشور ما علیرغم مشکلات مختلف مثل: تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی و سایر چالش‌ها، از جهت شرایط بهداشتی جایگاه مطلوبی داشته و دارد و آمارها این را نشان می‌دهد. در سطح منطقه نیز کشور ما در خصوص استانداردهای بهداشتی پیشرو است و اگر نیم نگاهی به آمارهای سازمان بهداشت جهانی داشته باشیم و شاخص‌ها را بررسی کنیم به این موضوع خواهیم رسید.

 به ویژه در خصوص ارتقاء شاخص های بهداشتی، یکی از کارهایی که از دهه ۶۰ آغاز شد، واکسیناسیون و توسعه خدمات پیشگیری از بیماری‌ها به ویژه بیماری‌های واگیردار و عفونت‌ها بود که نتیجه اش این شد که اکنون بسیاری از بیماری‌های واگیر، کنترل و ریشه کن شده اند و این دستاورد بزرگ را مدیون قوانین و زیرساخت‌هایی باید دانست که در گذشته برای پیشگیری از این بیماری‌ها تدبیر شد و مراکز خدمات جامع سلامت و خانه‌های بهداشتی که در این راستا تأسیس شدند و هم اکنون در دورترین نقاط کشور هم این مراکز در حال خدمت رسانی هستند نقش بسزایی در پیشگیری و کنترل بیماری‌های و ارتقاء کیفیت زندگی  مردم دارند.

 آیا این اقدامات از نظر شما باید توسعه یابد؟

بله، هرچند که اقدامات مذکور بسیار مفید و کمک کننده در ارتقای شاخص های بهداشت مردم کشورمان بوده ، اما  بررسی عملکرد و بررسی روند ارتقای شاخص‌های بهداشتی به منظور دستیابی به اهداف تعیین شده و برنامه ریزی به منظور رفع نواقصات و ارتقای کمی و کیفی شاخص ها از مهم ترین اقداماتی هست که نیاز به مداخله بیشتر مسئولین و متخصصین امر دارد.

همچنین، ارتقاء دانش و مهارت افراد جامعه نسبت به مسائل بهداشتی و خود مراقبتی در بهبود شاخص های بهداشتی و کیفیت زندگی افراد و کاهش هزینه های درمانی دارای اهمیت بسیار می باشد که نیاز به توجه بیشتر در جامعه ما دارد. در حال حاضر گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت را در دانشکده‌های بهداشت کشور داریم که فعالانه در زمینه مداخله های مؤثر آموزشی کار می‌کنند و متخصصین توانمندی با پتانسیل های مطلوبی آماده خدمت هستند. پس ما این ظرفیت‌ها را داریم اما استفاده از آنها، نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد . بحث تشویق و حمایت مالی از پژوهش و تحقیقات در حوزه سلامت  نیز از دیگر انتظارات ما از مسئولین امر است، در حال حاضر پژوهشگران ما با حداقل امکانات در حوزه بهداشت و سلامت کار می‌کنند. البته با وجود همین، تولید علم در حوزه سلامت در کشور ما از شرایط نسبتا خوبی برخوردار است و قطعاً با حمایت‌های بیشتر، محققان ما می‌توانند دستاوردهای بهتری را در جهت ارتقای سطح سلامت جامعه داشته باشند.

یکی مسئله مهم دیگر در سیستم بهداشتی کشور، توجه لازم به بهداشت محیط  است. علیرغم، تأکید در برنامه‌های توسعه کشور، که محیط زیست مطلوب حق مردم است و کاهش آلودگی و آلاینده‌ها جزو اولویت‌های سیاست گذاری در زیرساخت‌های کشور است، اما ما با استاندارد ها جهانی فاصله داریم. البته اقداماتی در این خصوص انجام شده اما قطعاً باید این روند تسریع شود و تأکید دارم که مسئولین و مردم این را باور کنند که سلامت انسان از محیط زیست او تفکیک ناپذیر است. ما نمی‌توانیم انسان سالمی باشیم در صورتی که محیط زیست ما اعم از خاک، آب و هوا و غیره آلوده باشد و نیاز است که مردم جامعه به سطحی از آگاهی برسند که بدانند آسیب به محیط زیست مستقیماً بر سلامت آنها و نسل آینده اثرگذار خواهد بود.

نقش مردم را در این ارتباط چطور ارزیابی می کنید؟

نقش مردم در تعامل با نقش دولت است و چنانچه دولتمردان ما تمام زیرساخت‌ها را فراهم و قوانین نیز پشتیبان باشد، اما مردم همکاری و مشارکت نداشته باشند، جامعه به سمت توسعه پایدار پیش نخواهد رفت. به عنوان نمونه در مورد بیماری کووید زمانی این بیماری از کشور جمع شد که زیرساخت‌ها از سوی مسئولین آماده شد و مردم نیز پذیرفتند که باید رفتار های بهداشتی مرتبط با کووید را رعایت کنند و واکسیناسیون را هم انجام دهند. در هر جامعه‌ای مهم است که افراد سطح آگاهی خود را افزایش دهند و مسئولیت پذیری و تعهد خود را نسبت به سلامت خود و همنوعان و حفظ محیط زیست بپذیرند. این موضوع می‌تواند به یک تعامل خوب بین مردم و دولتمردان منجر شود تا شاخص‌های سلامت ارتقاء یابد. در واقع مردم و دولتمردان باید به یک زبان مشترک و درک متقابل برسند تا برنامه‌های مرتبط با بهداشت و سلامت در سطوح مختلف جامعه به خوبی انجام شود.

اهمیت توجه به آلاینده ها و برنامه ریزی در جهت کنترل یا رفع آنها در کشور تاچه حد مهم و ضروری است؟ آیا راهکاری برای مقابله با آن ها از نگاه شما وجود دارد؟

جامعه جهانی با  چالش‌های زیست محیطی بسیاری مواجهه دارد و دلیل مهم آن توسعه شهر نشینی و صنعتی شدن کشورها است و این می‌تواند تهدید جدی برای سلامت جامعه باشد. آلودگی منابع آب و  هوا در کلانشهرها یک  معضل است و نیاز به اقدامات  و برنامه ریزی دارد.  نخستین کار در این راستا آن است که توسعه زیرساخت‌های کشور به سمت زیرساخت‌های دوستدار محیط زیست و اقتصاد سبز باشد، اما اینکه چطور این موضوع می‌تواند محقق بشود، پاسخ این است که باید به سمت انرژی‌های پاک و تجدید پذیر و فناوری‌های مرتبط با این حوزه حرکت کنیم. دوم اینکه برای مدیران صنعتی انگیزه‌های اقتصادی و قانونی ایجاد کنیم تا مدیران صنعتی ملزم بشوند به قوانین زیست محیطی عمل کنند. توسعه مدیریت پسماندهای نوین در کشور مبتنی بر کمینه سازی تولید پسماند و بازیافت از دیگر مسائل کنترل آلودگی و حفظ منابع آب و خاک است.

ایشان افزودند: من از مردم می‌خواهم که سواد زیست محیطی خود را افزایش دهند. افزایش سواد زیست محیطی در یک جامعه به عنوان یکی از ابزارهای مهم و پیش نیاز درک روابط میان نظام‌های طبیعی و نظام‌های اجتماعی انسان است. جامعه ای که افراد آن از سواد زیست محیطی برخوردار هستند،  هنر حل مسئله و تفکر نقدگرایانه به مسایل و تمام جنبه های محیط زیستی دارند. این فرد می تواند رفتار مسئولانه‌ای در بهبود و حفاظت از محیط زیست، ایجاد مهارت و مطالبه گری در حل مسایل محیط‌زیستی و تقویت پویایی در انجام اقدامات فردی، گروهی و مدنی برای حفظ محیط زیست داشته باشد. زمانی افراد جامعه از جنبه و پیامد های نقض قوانین زیست محیطی آگاه باشند، قطعا در اجرای آن همکاری خواهند کرد، مثلاً اکثر خانواده‌ها اطلاع ندارند که باتری‌هایی که در منزل دارند حاوی فلزات سنگین خطرناک هستند که خاصیت سرطان زایی دارند و در صورت اینکه بصورت غیر بهداشتی دفع شوند می توانند سبب آلودگی منابع آب و خاک می شوند. در مشهد حدود چند سال است که پایگاه‌هایی برای جمع آوری زباله‌های الکترونیکی خانواده‌ها ایجاد شده‌اند، اما  اطلاع رسانی کافی در این زمینه انجام نشده و از طرفی مردم نیز به دلیل عدم آگاهی از آسیب‌های این مهم در کمینه سازی این نوع پسماند ها و تفکیک در مبداء آن همکاری نمی کنند. این راهکاری هست که کشور های توسعه یافته به سمت آن رفته و جواب های خوبی هم گرفته اند. بنابراین، هدفمند کردن آموزش‌های زیست محیطی، نیازسنجی آموزشی  جنبه های زیست محیطی و پیامد های آن و برنامه ریزی عملیاتی در نهادینه کردن جایگاه آن، در تعالی جامعه نقش مهمی داشته و برایند آن توسعه پایدار، ارتقاء شاخص های بهداشتی و بهبود کیفیت زندگی  افراد جامعه است.